W dzisiejszych czasach coraz więcej par wybiera pozostawanie w nieformalnym związku, żyjąc na tzw. „kocią łapę”, tłumacząc się tym, że żaden „papierek” nie jest im do szczęścia potrzebny. Polskie prawo spadkowe przewiduje zupełnie różne konsekwencje dziedziczenia w związku formalnym – małżeństwie, a w związku nieformalnym – konkubinacie. Wyjaśniamy jak uregulować sprawy na wypadek śmierci, kupując wspólnie samochód czy nieruchomość.

1. Co to jest konkubinat?
2. Czy konkubenci dziedziczą po sobie?
3. Jak zabezpieczyć przyszłość żyjącego partnera?
4. Jakie warunki musi spełnić testament?
5. Czy żyjący partner zapłaci zachowek?
6. Czy konkubenci mogą sporządzić umowę dożywocia?
7. Podsumowanie

 

Co to jest konkubinat?

Konkubinat to trwały związek dwóch osób – kobiety i mężczyzny, w którym istnieje więź duchowa, fizyczna i ekonomiczna. Innymi słowy konkubinat można uznać za małżeństwo, jednak bez formalnego potwierdzenia. Związki małżeńskie w Polsce są rejestrowane – można uzyskać odpis aktu stanu cywilnego, jako potwierdzenia zawarcia związku formalnego. W przypadku związków partnerskich, nazywanych konkubinatami, nie ma żadnego rejestru, ani potwierdzenia, że kobieta i mężczyzna żyją w związku konkubenckim. 

W polskim prawie nie ma żadnych przepisów, które regulowałaby sprawy dotyczące związków nieformalnych.  A skoro ich nie ma, to wszystkie sprawy dotyczące tego związku należy jakoś uporządkować samemu. 

 

Czy konkubenci dziedziczą po sobie?

Pamiętajmy, że prawo traktuje konkubentów jak dwie oddzielne jednostki, nie połączone więzami rodzinnymi. Z punktu widzenia polskiego prawa konkubenci są traktowani jak osoby obce w stosunku do siebie. A co za tym idzie? Prawo nie przewiduje dziedziczenia ustawowego u konkubentów. Konkubenci nie dziedziczą po sobie na mocy ustawy. 

Jeśli konkubenci nie zabezpieczą w odpowiedni sposób przyszłości swojego partnera, po śmierci jednego z nich, drugi może zostać z niczym. 

Zgodnie z polskimi przepisami dotyczącymi dziedziczenia w przypadku śmierci jednego z partnerów, spadek po nim będzie dziedziczyć jego rodzina, czyli rodzice lub rodzeństwo. W sytuacji gdy partner nie miał żadnej bliskiej rodziny, cały majątek po jego śmierci, może nabyć gmina lub Skarb Państwa. Jeśli konkubenci z tego związku mieli dzieci, to do dziedziczenia powołane będą dzieci. W żadnym z tych wariantów nie zostało przewidziane dziedziczenie przez żyjącego partnera.

W najgorszym scenariuszu może również dojść do takiej sytuacji, że do dziedziczenia po zmarłym partnerze będzie powołany jego małżonek, z którym się nie rozwiódł, mimo że od lat nie utrzymywał z nim kontaktu.

Jak zabezpieczyć przyszłość żyjącego partnera?

Osoby pozostające w nieformalnym związku, jeśli chcą zabezpieczyć przyszłość partnera na wypadek swojej śmierci, powinny sporządzić testamenty, w których wzajemnie powołują siebie do dziedziczenia. 

Na podstawie testamentu konkubenci będą dziedziczyć po sobie pod warunkiem, że sporządzony testament jest ważny. 

Niemniej jednak nie należy zapominać, że skoro prawo traktuje konkubentów jak osoby sobie obce, to również będzie to miało przełożenie w kwestiach podatku od spadku. Konkubenci znajdują się aż w III grupie podatkowej, która nie korzysta ze zwolnienia od podatków od spadków i darowizn. 

 

Jakie warunki musi spełnić testament?

Nie ma tutaj wielkiego znaczenia czy konkubenci zdecydują się na sporządzenie testamentów odręcznie, czy udadzą się w tym celu do notariusza. Testament sporządzony odręcznie, jak sama nazwa wskazuje, w całości musi zostać sporządzony pismem odręcznym, być opatrzony datą i oczywiście podpisany. Wystarczy kartka papieru i długopis. 

Nie można tutaj iść na skróty i sporządzić testament komputerowo, a następnie go podpisać. Taki sposób sporządzenia testamentu spowoduje jego nieważność. Nie można także spisać za kogoś jego ostatniej woli i następnie przekazać do podpisu przez osobę, której ostatnia wola została spisana. To także spowoduje nieważność takiego testamentu.

Na ważność testamentu wpływa również sposób w jaki zostanie złożony podpis pod treścią ostatniej woli. Należy pamiętać, że musi to być podpis własnoręczny. Własnoręcznego podpisu nie zastąpią inicjały czy parafka. Natomiast nazwisko nie musi zostać napisane w pełnym brzmieniu. Jeśli osoba posługuje się nazwiskiem dwuczłonowym, to może podpisać się także jednym. 

 

Czy żyjący partner zapłaci zachowek?

W przypadku konkubinatu nie ma dziedziczenia ustawowego, o tym pisałam powyżej. Jeżeli po zmarłym partnerze są osoby, które mogłyby dziedziczyć po nim na podstawie przepisów prawa, to w przypadku wykluczenia ich z dziedziczenia wskutek ważnego testamentu, będzie przysługiwał im zachowek. Chyba, że zostaną wydziedziczeni. 
Wysokość zachowku też nie jest mała. Zachowek wynosi ½ tego co dany spadkodawca otrzymałby, gdyby testament nie został sporządzony na drugiego konkubenta. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest małoletni lub osoba niezdolna do pracy to wartość zachowku jest wyższa i wynosi aż ⅔ udziału spadkowego. 

 

Czy konkubenci mogą sporządzić umowę dożywocia?

Pewnego rodzaju rozwiązaniem pozwalającym na uniknięcie zobowiązań finansowych z tytułu zachowku lub podatku od spadków i darowizn, jest umowa dożywocia. Umowa dożywocia nazywana jest powszechnie umową na dochowanie. Przepisy prawa pozwalają nie tylko na rzecz osób bliskich jak małżonek, czy wnuk, ustanowić umowę dożywocia, ale także na rzecz osoby z którą łączą zbywcę bliskie stosunki. 

Należy pamiętać, że umowa dożywocia wymaga formy aktu notarialnego. 

 

Podsumowanie

Nieformalne związki partnerskie, czyli konkubinaty, z powodu braku odgórnego ich uregulowania w prawie, tak jak związki małżeńskie, wymagają, aby partnerzy jeszcze za swojego życia uporządkowali te sprawy zabezpieczając przyszłość drugiego z nich.