PRAWA I OBOWIĄZKI ŚWIADKA W PROCESIE KARNYM

Otrzymanie pisma z sądu z wezwaniem do stawiennictwa w charakterze świadka w sprawie karnej może się przydarzyć każdemu z nas. Nie jest to wcale mało prawdopodobna sytuacja. Pamiętajmy, że często sprawy karne w Białymstoku dotyczą na przykład zdarzeń drogowych, czyli kolizji lub wypadków, które mają miejsce de facto każdego dnia i możliwe, że my jako uczestnicy ruchu tj. kierowcy, czy nawet piesi, będziemy naocznym świadkami takiego zdarzenia. 
Czy zatem muszę stawić się na wezwanie w sądzie w charakterze świadka?
Odpowiedź brzmi: TAK. 
Art. 177 § 1 Kodeksu Postępowania Karnego (dalej KPK) mówi wprost, iż każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania.

W praktyce jako argumentację dla niestawiennictwa ze strony świadka można usłyszeć, np. w wypadku kiedy dana osoba nic nie wie w sprawie lub nie chce obciążać kolegi. Takie sytuacje nie zwalniają nas z obowiązku stawiennictwa. Jeżeli faktycznie w sprawie nic się nie wie to pomimo tego należy stawić się w sądzie i właśnie to powiedzieć. Jeżeli chodzi o drugi przypadek, czyli nie obciążania znajomego, to niestety należy pamiętać, że znajomość z daną osobą nie jest podstawą do tego, aby odmówić składania zeznań w sprawie. Sytuacja prezentuje się inaczej w przypadku pokrewieństwa, ale o tym piszemy w dalszej części artykułu. 

Co może się wydarzyć jeżeli pomimo wezwania i obowiązku stawiennictwa nie pojawię się na rozprawie sądowej?

W tej sytuacji sąd ma kilka możliwości. Praktyka pokazuje, że jeżeli pierwszy raz świadek nie stawi się na rozprawie to sąd po prostu może podjąć kolejną próbę wezwania lub doręczyć wezwanie za pośrednictwem policji.  Sąd może jednak również obciążyć świadka grzywną w kwocie do 3000 złotych za nieusprawiedliwione niestawiennictwo. Natomiast w przypadku uporczywego niestawiania się na wezwania sąd może podjąć decyzję o doprowadzeniu świadka na rozprawę za pośrednictwem policji lub nawet zastosować areszt na czas nieprzekraczający 30 dni..
Konkluzja z powyższego wydaje się być jedna, a mianowicie nie należy bagatelizować wezwań do sądu. Jeżeli nic w sprawie nie wiemy to stawmy się na wyznaczony termin rozprawy i zeznajmy, że nic o danym zdarzeniu nie wiemy. W niektórych przypadkach warto zasięgnąć opinii adwokata, ponieważ może się okazać, że przysługuje nam prawo do odmowy składania zeznań w sprawie. Koniecznym jest również aby zwrócić uwagę na pouczenia, które znajdują się na wezwaniach. Zawarte są w nich ważne dla świadków informacje o prawach i obowiązkach świadka. Dodatkowo pouczenia udziela na rozprawie sąd przed przystąpieniem do składania zeznań.

Czy zatem wezwany świadek po zapoznaniu się z pouczeniem na wezwaniu i stwierdzeniu, że przysługuje mu w danej sprawie prawo do odmowy złożenia zeznań, może nie stawić się na rozprawę?

Odpowiedź brzmi: NIE. Taka osoba musi stawić się na rozprawę i oświadczyć przed sądem, że będzie korzystać z prawa do odmowy składania zeznań, co zostanie poddane również weryfikacji przez sąd.

Jakie są zatem sytuacje, w których mogę odmówić składani zeznań?

Zostały one opisane w Kodeksie Postępowania Karnego. Przykładem takiej sytuacji może być opisany w art. 182 KPK fakt, iż jesteśmy dla oskarżonego osobą najbliższą.  Co istotne należy pamiętać, że prawo do odmowy zeznań przysługuje również pomimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. 
Dodatkowo w kodeksie karnym wskazana została możliwość odmowy składania zeznań jeżeli osoba, która ma być przesłuchana w charakterze świadka jest w innej sprawie oskarżona o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. 

Art. 185 KPK przewiduje możliwość zwolnienia od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osoby pozostającej z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeśli taka osoba wniesie o zwolnienie. Podstawą uzyskania przez świadka zwolnienia od zeznawania lub odpowiedzi na pytania w omawianym przypadku jest uprawdopodobnienie przez niego istnienia pomiędzy nim a oskarżonym szczególnie bliskiego stosunku osobistego. Chodzi jednak o związki bliższe niż tylko towarzyskie, cechujące się szczególnie silną więzią emocjonalną, na tyle intensywną, by mogła ona prowadzić do konfliktu sumienia po stronie zeznającego.

W sytuacji, w której nie przysługuje nam prawo do odmowy zeznań lub z tego prawa nie skorzystamy, należy pamiętać, iż osoba przesłuchiwana w charakterze świadka może odmówić udzielenia odpowiedzi na poszczególne pytania, jeżeli odpowiedź na nie mogłaby narazić świadka lub osobę dla niego najbliższą na poniesienie odpowiedzialności karnej lub karnoskarbowej. 

Stawiennictwo w sądzie, o którym mowa powyżej, jest naszym obowiązkiem. Co jednak w sytuacjach, których nie jesteśmy w stanie przewidzieć, takich jak np. nagła choroba tuż przed rozprawą lub nawet w dniu rozprawy? Na pewno dobrze byłoby, jeżeli oczywiście mamy taką możliwość, niezwłocznie poinformować o tym sąd. Następnie trzeba należycie usprawiedliwić swoją nieobecność. Co istotne, w przypadku choroby nie wystarczy przedłożenie w sądzie zwolnienia od lekarza rodzinnego. Koniecznym jest przedłożenie zwolnienia od lekarza sądowego. Jak odnaleźć lekarza sądowego? Wykaz lekarzy sądowych możemy znaleźć na stronie internetowej najbliższego dla naszego miejsca zamieszkania Sądu Okręgowego. Pamiętać należy, na co wskazuje praktyka, że przed wystąpieniem do lekarza sądowego o zwolnienie, w pierwszej kolejności należy zwrócić się do lekarza rodzinnego o wystawienie zwolnienia, i dopiero z takim dokumentem udać się do lekarza sądowego.