Jak udowodnić testament ustny?
Najbardziej popularną formą testamentu jest ten sporządzany u notariusza lub własnoręcznie napisany i podpisany przez testatora. Natomiast przepisy prawa przewidują także ustną formę testamentu, która przy zachowaniu wszystkich warunków formalnych jest traktowana na równi z pozostałymi formami testamentów.
Spis treści:
- Jakie są rodzaje testamentów?
- Czym jest testament ustny?
-
Kiedy można sporządzić testament ustny?
a) Obawa rychlej śmierci
b) Niemożność sporządzenia testamentu w formie pisemnej - Kiedy testament ustny jest ważny?
- Kto nie może być świadkiem testamentu ustnego?
-
Jak nabyć spadek na podstawie testamentu ustnego?
a) Spisanie oświadczenia testatora
b) Postępowanie sądowe - Podsumowanie
JAKIE SĄ RODZAJE TESTAMENTÓW?
W polskim prawie przewidziano kilka sposobów sporządzenia testamentu. Testamenty możemy podzielić na dwa rodzaje: testamenty zwykłe i testamenty szczególne. Każdy sposób sporządzenia testamentu jest tak samo ważny i ma taką samą moc prawną.
Testamenty zwykłe:
- Testament holograficzny – czyli odręczny, w całości napisany pismem ręcznym przez spadkodawcę i przez niego podpisany
- Testament notarialny – sporządzony w formie aktu notarialnego
- Testament allograficzny – ostatnia wola spadkodawcy składana jest ustnie w obecności dwóch świadków i urzędnika
Testamenty szczególne:
- Testament ustny – spadkobierca w obliczu rychłej śmierci składa swoja ostatnia wolę w obecności 3 świadków
- Testament podróżny – sporządzany podczas podróży statkiem morskim lub powietrznym
- Testament wojskowy
CZYM JEST TESTAMENT USTNY?
Testament ustny jest szczególnym rodzajem testamentu, który w praktyce sądowej spośród testamentów szczególnych pojawia się najczęściej. Testament ustny z uwagi na sposób wyrażenia ostatniej woli przez spadkodawcę najczęściej również podlega analizie możliwości jego sfałszowania.
Testament ustny został uregulowany w art. 952 Kodeksu Cywilnego, który umożliwia złożenie przez testatora oświadczenia ostatniej woli przy jednoczesnej obecności trzech świadków. Dla przypomnienia, testator i spadkodawca to ta sama osoba. Spadkodawcą jest osoba, która pozostawia po swojej śmierci majątek do dziedziczenia przez inne osoby. Natomiast spadkodawca może być nazywany także testatorem, jeżeli majątek, który pozostawia po sobie będzie dziedziczony na podstawie testamentu.
KIEDY MOŻNA SPORZĄDZIĆ TESTAMENT USTNY?
Skorzystanie z ustnej formy rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci jest możliwe jedynie w dwóch wypadkach, które przewiduje Kodeks Cywilny.
OBAWA RYCHŁEJ ŚMIERCI
Pierwszą z nich jest obawa rychłej śmierci. I jak to czasami bywa w polskim prawie, obawa rychłej śmierci nie jest pojęciem określonym i doprecyzowanym. W orzecznictwie istnieje kilka koncepcji rozumienia pojęcia obawy rychłej śmierci, ale nie będę Was nimi wszystkimi tutaj zanudzać.
Obecnie wiodącą koncepcją jest ta zgodnie z którą przesłanka istnienia obawy rychłej śmierci spadkodawcy jest spełniona, gdy subiektywne, czyli wewnętrzne przekonanie testatora w tym przedmiocie opiera się na uzasadniających je okolicznościach obiektywnych, a przede wszystkim zasadach wiedzy medycznej i doświadczenia życiowego.
Oznacza to, że stan zdrowia testatora, oceniany z punktu widzenia wiedzy medycznej oraz doświadczenia życiowego, pozwalają na uzasadnione oczekiwanie, że śmierć spadkodawcy nastąpi w bliskim czasie jako następstwo znanych w tym momencie okoliczności związanych z jego stanem zdrowia.
Kiedy dokładnie możemy mówić o istnieniu obawy rychłej śmierci najlepiej obrazują to przykłady. Klasycznym przykładem będzie wypadek samochodowy, podczas którego podróżujący poważnie ucierpiał. Wówczas wypowiedziane przez rannego w wypadku podróżującego słowa należy traktować jako rozporządzenie testamentowe. Pogarszający się stan zdrowia pacjenta przebywającego w szpitalu, powoli zagrażającego jego życiu, jest kolejnym przykładem obawy rychłej śmierci.
Natomiast sama choroba, nawet jeśli jest to choroba poważna np. nowotworowa, a stan zdrowia pacjenta jest stabilny, wówczas nie możemy mówić o obawie rychłej śmierci.
W sposób ciekawy do obawy rychłej śmierci odnosi się orzecznictwo w przypadku wygłoszonego rozporządzenia testamentowego przez samobójcę chwilę przed czynem. Sądy uznają, iż sam zamiar samobójstwa nie stanowi stanu obawy rychłej śmierci.
Obawa rychłej śmierci musi istnieć w chwili testowania. Sam fakt zgonu spadkodawcy w krótkim czasie po sporządzeniu testamentu ustnego nie jest wystarczający do uznania za spełnioną przesłankę przewidzianą w Kodeksie Cywilnym. W chwili testowania mogły bowiem nie zachodzić żadne obiektywne lub nawet subiektywne okoliczności uzasadniające obawę rychłej śmierci, a zgon testatora nastąpił w niedługim okresie na skutek dowolnego zdarzenia, np. wypadku komunikacyjnego.
NIEMOŻNOŚĆ SPORZĄDZENIA TESTAMENTU W FORMIE PISEMNEJ
Drugą przesłanką umożliwiającą sporządzenie testamentu ustnego są wyjątkowe okoliczności uniemożliwiające lub znacznie utrudniające sporządzenie testamentu w formie pisemnej.
Ustawodawca również i tutaj nie przewidział żadnego katalogu czynności umożliwiających doprecyzowanie tychże okoliczności. Na pewno okoliczności muszą mieć charakter szczególny. A zatem wymagane jest zaistnienie nadzwyczajnych, wyjątkowych zdarzeń uniemożliwiających lub bardzo utrudniających sporządzenie testamentu w formie pisemnej, zarówno własnoręcznego, notarialnego lub allograficznego. Sporządzenie testamentu ustnego jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy wskutek nadzwyczajnych okoliczności nie można sporządzić jednej z trzech powyżej wymienionych form testamentu pisemnego.
Najbardziej obiektywnym przykładem takiej nadzwyczajnej sytuacji są okoliczności o charakterze obiektywnym, czyli np. klęska żywiołowa, epidemia, działania wojenne, przerwa w komunikacji lub inne nadzwyczajne zdarzenia destabilizujące funkcjonowanie społeczności.
Natomiast występują również przesłanki obiektywne, dotyczące bezpośrednio testatora. Przykładowo, spadkodawca z powodu niepełnosprawności lub choroby nie może własnoręcznie spisać oświadczenia ostatniej woli lub nie umie sformułować treści rozrządzenia na wypadek śmierci ze względu na niskie kwalifikacje albo zły stan zdrowia, czy też sędziwy wiek uniemożliwia mu udanie się do notariusza lub osoby urzędowej, ewentualnie wezwanie ich do miejsca zamieszkania.
KIEDY TESTAMENT USTNY JEST WAŻNY?
Z uwagi na to, że testament ustny może stanowić pokusę do manipulacji złożonym przez testatora ostatnim oświadczeniem woli, praktyka sądowa wypracowała szereg obowiązków, które dotyczą świadków testamentu ustnego.
Pierwszym warunkiem decydującym o tym kiedy ustne oświadczenie woli testatora jest ważne, jest złożenie tego oświadczenia przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Oczywiście świadków może być więcej. Wymaganie formalne udziału trzech świadków w sporządzeniu testamentu ustnego ma charakter minimalny, zatem dopuszczalna jest obecność większej ich liczby.
Istotnym jest, aby świadkowie byli fizycznie obecni przez cały czas składania oświadczenia woli przez spadkodawcę. Ponadto świadkowie testamentu ustnego muszą znać język sporządzenia testamentu. Czyli jeżeli spadkodawca wyraża swoją ostatnią wolę w języku polskim, to świadkowie również muszą znać język polski.
Co ciekawe, świadkiem testamentu ustnego nie musi być osoba, wobec której testator bezpośrednio skierował swoje oświadczenie woli dotyczące majątku spadkowego. Świadkiem może być także przypadkowa osoba, która usłyszała wypowiedź testatora i treść oświadczenie ostatniej woli zawierające rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci.
Bezwzględnym wymogiem ważności testamentu ustnego jest wypowiedzenie przez testatora swojej woli ustnie– powinien on wskazać, jakie korzyści i komu przeznacza.
Co ciekawe, za dopuszczalne uznaje się przez sądy odczytanie na głos przez spadkodawcę, w obecności świadków, projektu testamentu, który oświadczający osobiście uprzednio przygotował. Dopuszczalne jest zadawanie pytań spadkodawcy przez świadków testamentu w celu wyjaśnienia i ustalenia jego ostatniej woli.
KTO NIE MOŻE BYĆ ŚWIADKIEM TESTAMENTU USTNEGO?
Przede wszystkim z kręgu potencjalnych świadków testamentu ustnego jest wykluczona osoba, na rzecz której w testamencie została przewidziana korzyść majątkowa. Innymi słowy, osoba która na podstawie testamentu ustnego dziedziczy majątek nie może być świadkiem.
Ponadto świadkiem nie mogą być:
- małżonek osoby, która składa oświadczenie woli która ma być traktowane jak testament ustny,
- krewni, powinowaci pierwszego stopnia tj. matka, ojciec, dziecko, teść, teściowa
- krewni i powinowaci drugiego stopnia, tj. dziadek, babcia, wnuk, wnuczka, brat, siostra, szwagier, szwagierka,
- osoby pozostające w stosunku przysposobienia,
- niewidomy, głuchy lub niemy,
- osoba która nie może czytać i pisać,
- osoba która kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament,
- osoba, która jest skazana prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
A czy dziecko może być świadkiem testamentu ustnego?
Odpowiedź można znaleźć w ogólnych regulacjach dotyczących bycia świadkiem. W świetle prawa dziecko to osoba, która nie ukończyła 18-tego roku życia. Do tego czasu nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych. Wszystkie osoby, które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych, nie mogą być świadkami. Pełnej zdolności do czynności prawnych nie posiadają także osoby ubezwłasnowolnione pomimo osiągnięcia pełnoletności.
JAK NABYĆ SPADEK NA PODSTAWIE TESTAMENTU USTNEGO?
Wypowiedziana przez testatora ostatnia wola rozporządzająca majątkiem spadkowym powinna zostać spisana przez świadków, ewentualnie potwierdzona przez świadków przed sądem. Tylko w taki sposób można potwierdzić złożone przez testatora oświadczenie, które należy traktować jak testament ustny.
SPISANIE OŚWIADCZENIA TESTATORA
Pismo stwierdzające treść testamentu ustnego należy spisać w terminie roku od dnia złożenia oświadczenia woli przez testatora. W przypadku niedochowania wskazanego przez ustawodawcę rocznego terminu wyłącza prawną możliwość potwierdzenia treści ustnego testamentu. W praktyce będzie to oznaczać, że oświadczenie woli przez testatora zostało złożone w sposób ważny, ale nie będzie to uruchamiało dziedziczenia na podstawie tego testamentu, ponieważ będzie on bezskuteczny.
Treść testamentu ustnego może zostać spisana przez jednego ze świadków, ale także przez osobę trzecią, jeżeli ta ostatnia nie uzyskuje żadnego majątku wskutek tego testamentu ustnego.
Obowiązkowo na takim dokumencie należy podać datę i miejsce sporządzenia testamentu, jak i tego pisma. Następnie dokument podpisuje spadkodawca i świadkowie, albo tylko świadkowie. Pismo potwierdzające złożenie ustnego rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci nie musi być sporządzone indywidualnie przez każdego ze świadków.
Z reguły dokument stwierdzający treść testamentu ustnego spisuje się w języku, w którym spadkodawca złożył oświadczenie ostatniej woli. Dopuszcza się możliwość sporządzenia tego dokumentu w innym języku, ale musi być on znany wszystkim osobom: testatorowi, osobie spisującej i świadkom.
POSTĘPOWANIE SĄDOWE
Alternatywnym sposobem potwierdzenia treści ostatniej woli testatora i potwierdzenia istnienia testamentu ustnego jest stwierdzenie treści testamentu przez sąd. Sąd spadku będzie potwierdzać treść testamentu ustnego wówczas gdy:
- pismo stwierdzające treść testamentu ustnego w ogóle nie zostało sporządzone,
- pismo stwierdzające treść testamentu ustnego nie spełnia wymagań ustawowych,
- nastąpił zgon testatora i nie upłynął termin 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku.
Sąd spadku stwierdza treść testamentu na podstawie zeznań wszystkich świadków. Może się wydarzyć, że któryś ze świadków nie dożyje tego momentu, lub przesłuchanie świadka napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, np. świadek zaginął lub jego stan zdrowia uniemożliwia mu mówienie. Wówczas sąd może poprzestać na przesłuchaniu jedynie 2 świadków, których zeznania są tożsame.
PODSUMOWANIE
Jak widać ustalenie treści testamentu ustnego nie jest prostym zadaniem. Istotnym jest w jaki sposób świadkowie potwierdzą treść złożonego przez testatora oświadczenia woli rozporządzającego jego majątkiem spadkowym. W przypadku braku tożsamych zeznań świadków, sąd nie potwierdzi istnienie testamentu ustnego. W takich sytuacjach warto skonsultować się z prawnikiem od prawa spadkowego.
